Ngày 21/11/2025, tại Trường ĐHKHTN – ĐHQGHN đã diễn ra chương trình Bài giảng đại chúng về giải Nobel Sinh lý học hoặc Y học năm 2025. Diễn giả của chương trình là GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Tế bào gốc và Công nghệ gen Vinmec, Đại học VinUni. Chương trình do Ban điều hành Hệ Cử nhân khoa học tài năng và Khoa Sinh học tổ chức.
Về giải Nobel Y sinh năm 2025
Giải Nobel Y sinh năm 2025 được trao chung cho Mary E. Brunkow, Frederick J. Ramsdell và Shimon Sakaguchi với những khám phá liên quan đến cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại biên. Các nghiên cứu của 3 nhà khoa học này đã làm sáng tỏ các cơ chế kiểm soát hệ thống miễn dịch nhằm ngăn chặn sự tấn công nhầm lẫn của hệ thống miễn dịch vào chính các mô của cơ thể.
Trong quá trình nghiên cứu, năm 1995, nhà khoa học Shimon Sakaguchi đã đi ngược lại quan điểm khoa học phổ biến lúc bấy giờ vốn cho rằng cơ chế dung nạp miễn dịch chỉ đơn thuần là do loại bỏ các tế bào miễn dịch gây hại trong tuyến ức. Thay vào đó, ông Sakaguchi chứng minh rằng hệ thống miễn dịch còn có các cơ chế phức tạp khác, đặc biệt là sự tồn tại của nhóm tế bào chưa từng được biết đến trước đây có chức năng bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tự miễn.
Năm 2001, các nhà khoa học Brunkow và Ramsdell tiếp tục khám phá bằng cách lý giải nguyên nhân tại sao có một loài chuột lại dễ mắc bệnh tự miễn. Họ phát hiện ra rằng những con chuột này mang đột biến trong gene Foxp3, một gene sau này được xác định có vai trò quyết định trong sự phát triển của tế bào T điều hòa. Họ cũng chỉ ra rằng đột biến tương tự ở người gây ra bệnh tự miễn nghiêm trọng mang tên IPEX.
Đến năm 2003, ông Sakaguchi liên kết các phát hiện của các đồng nghiệp với gene Foxp3 và chứng minh rằng gene này chính là gene chủ đạo kiểm soát sự biệt hóa và hoạt động của các tế bào T điều hòa. Các tế bào này, sau đó được gọi là tế bào Tregs (regulatory T cells), có nhiệm vụ giám sát hoạt động của các tế bào miễn dịch khác trong cơ thể, góp phần duy trì cân bằng miễn dịch và đảm bảo sự dung nạp miễn dịch phù hợp với chính mô của cơ thể.
Những thành tựu nghiên cứu này đã mở ra lĩnh vực mới trong sinh học miễn dịch, đặc biệt là cơ chế dung nạp miễn dịch ngoại vi. Các phát hiện của họ đã thúc đẩy sự phát triển các phương pháp điều trị y học mới, phục vụ trong điều trị ung thư, các bệnh tự miễn và nâng cao hiệu quả cũng như độ an toàn của các kỹ thuật cấy ghép nội tạng. Hiện nay, một số phương pháp điều trị dựa trên nền tảng này đang trong giai đoạn thử nghiệm lâm sàng, hứa hẹn mang lại nhiều cải tiến trong tương lai của y học lâm sàng
Chuyên gia y học trao đổi về cách để “thai nghén” những câu hỏi nghiên cứu tốt
Trong bài giảng của mình, từ góc nhìn y sinh với thực tiễn công việc trong lĩnh vực y khoa, GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm đã trao đổi về nội dung: “Làm thế nào để “thai nghén” một câu hỏi nghiên cứu tốt và chúng ta học được gì từ giải thưởng Nobel 2025?”. Bài giảng giúp người tham dự, đặc biệt là các bạn sinh viên hiểu được rõ hơn tầm quan trọng của câu hỏi nghiên cứu trong khoa học, những cách tiếp cận để có một câu hỏi tốt, cách xây dựng câu hỏi nghiên cứu chất lượng…
GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm đang trình bày bài giảng.
Theo GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm, sở dĩ ông dùng từ “thai nghén” vì để có câu hỏi nghiên cứu tốt, người ta phải đau đớn, vật vã. Một câu hỏi nghiên cứu tốt là nền tảng của mọi công trình khoa học, xác định hướng đi và mục tiêu. Câu hỏi thường xuất phát từ quan sát hàng ngày hoặc khoảng trống kiến thức.
“Nghiên cứu mà không nhằm trả lời câu hỏi nào thì tốt nhất là không nên tiến hành, bởi vì sẽ lãng phí thời gian, tiền bạc, nhân lực” – GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm nói.
Có nhiều cách tiếp cận câu hỏi nghiên cứu tốt, nhưng đa số nhà khoa học Mỹ đưa ra cách tiếp cận gồm 5 tiêu chuẩn:
1.Tính khả thi
2.Thú vị, hấp dẫn
3.Tính mới
4. Phù hợp đạo đức
5. Có liên quan
Giáo sư phân tích từng tiêu chuẩn để có câu hỏi nghiên cứu tốt, đưa ra những ví dụ về câu hỏi nghiên cứu đã phát minh ra thuốc Penicillin, hay những câu hỏi đã giúp các chuyên gia y tế Việt Nam tìm ra cách điều trị các ca bệnh mới, phức tạp, tìm ra cách phẫu thuật mới.
Sau phần trao đổi về cách đặt câu hỏi nghiên cứu, giáo sư đi sâu vào vấn đề: Những bài học từ giải thưởng Nobel Y sinh năm 2025, giải thích kỹ hơn về công trình nghiên cứu đạt giải Nobel Y sinh năm nay.
Xung quanh nội dung bài giảng, nhiều cán bộ, học viên, sinh viên đã đặt câu hỏi và cùng trao đổi cởi mở về một số ca bệnh mà Giáo sư Liêm và cộng sự đã thực hiện (như ca ghép tế bào gốc điều trị bệnh não ở trẻ em), cách cụ thể để đặt câu hỏi nghiên cứu, tính liên ngành trong nghiên cứu khoa học…
Nội dung bài giảng, cùng những trao đổi cởi mở từ diễn giả và các nhà khoa học Trường ĐHKHTN, đã giúp người tham dự sống trong không khí trao đổi học thuật, khích lệ tinh thần khám phá, dấn thân trong nghiên cứu khoa học.
Chương trình bài giảng đại chúng là hoạt động khoa học được tổ chức thường niên tại Trường ĐHKHTN – ĐHQGHN do Ban điều hành hệ cử nhân khoa học tài năng phối hợp với các Khoa tổ chức. Các bài giảng thường diễn ra vào dịp cuối năm, sau khi các giải thưởng Nobel trong lĩnh vực khoa học tự nhiên được công bố. Diễn giả tham gia bài giảng là các nhà khoa học hàng đầu trong nước và quốc tế. Đây là sinh hoạt khoa học hữu ích, thu hút đông đảo các cán bộ khoa học trẻ, học sinh, sinh viên trong và ngoài trường tham gia.
PGS.TS. Phạm Tiến Đức, Trưởng phòng Đào tạo Trường ĐHKHTN giới thiệu về chương trình Bài giảng đại chúng.
PGS.TS. Nguyễn Thành Nam, Phó Trưởng khoa Sinh học giới thiệu về những thành tựu khoa học của diễn giả Nguyễn Thanh Liêm.
GS.TS. Lê Thanh Sơn, Hiệu trưởng Trường ĐHKHTN tặng hoa cảm ơn GS.TS. Nguyễn Thanh Liêm đã tham gia chương trình, đồng thời bày tỏ mong muốn diễn giả sẽ tiếp tục đồng hành, ủng hộ Nhà trường trong việc truyền thụ tri thức khoa học.
Các thầy cô và diễn giả chụp ảnh kỷ niệm.