Chiều 06/6/2025, tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN, Trung tâm Động lực học Thủy khí Môi trường thuộc Công ty Khoa học Tự nhiên đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề: “Phương pháp luận, công nghệ, công cụ và khả năng tích hợp của các nguồn dữ liệu phục vụ xây dựng hệ thống giám sát biến động nguồn nước tại lưu vực sông Mã và sông Cả, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước”.
Các đại biểu tham dự Hội thảo
Hội thảo là hoạt động khởi động quan trọng của nhiệm vụ khoa học công nghệ cấp quốc gia mã số KC.14.04/21-30, do Bộ Khoa học và Công nghệ giao thực hiện trong khuôn khổ Chương trình KC.14/21-30: “Nghiên cứu khoa học và công nghệ phục vụ đảm bảo an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước”.
Ứng phó với thách thức an ninh nguồn nước xuyên biên giới
Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng khốc liệt, khai thác tài nguyên nước gia tăng và các hiện tượng thời tiết cực đoan xuất hiện với tần suất cao, yêu cầu về một hệ thống giám sát tài nguyên nước hiện đại – có khả năng tích hợp đa nguồn dữ liệu, vận hành gần thời gian thực và hỗ trợ ra quyết định quản lý – đã trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.
Đặc biệt, lưu vực sông Mã và sông Cả là hai hệ thống sông liên quốc gia chảy qua lãnh thổ Việt Nam và Lào, có vị trí chiến lược về an ninh nguồn nước, hợp tác xuyên biên giới và phát triển bền vững khu vực. Tuy nhiên, việc thiếu hụt dữ liệu, năng lực quan trắc còn hạn chế, cùng với cơ chế chia sẻ thông tin chưa đồng bộ đang đặt ra những thách thức to lớn trong công tác giám sát, dự báo và quản lý nguồn nước.
Trước yêu cầu cấp bách đó, Bộ Khoa học và Công nghệ cùng Ban chủ nhiệm Chương trình khoa học và công nghệ cấp quốc gia KC.14/21-30 đã giao nhiệm vụ “Nghiên cứu xây dựng hệ thống tích hợp các công nghệ tiên tiến để quan trắc, giám sát biến động nguồn nước lưu vực sông Mã, sông Cả góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước” (mã số KC.14.04/21-30) cho Trung tâm Động lực học Thủy khí Môi trường, Trường ĐHKHTN – ĐHQGHN chủ trì thực hiện.
Phát biểu tại hội thảo, TS. Dương Ngọc Bách, Phó Giám đốc Công ty nhấn mạnh: “Tài nguyên nước là yếu tố sống còn trong phát triển bền vững, đặc biệt tại các lưu vực sông xuyên quốc gia. Sự suy giảm, phân bố bất thường của dòng chảy và những nguy cơ mất an ninh nguồn nước đòi hỏi một tiếp cận công nghệ toàn diện và liên ngành”.
Đề tài do TS. Lê Thị Tuyết Anh làm Chủ nhiệm, với sự phối hợp của các đơn vị đồng hành như: Khoa Khí tượng, Thuỷ văn và Hải dương học, Trường ĐHKHTN, ĐHQGHN; Đài Khí tượng Thủy văn khu vực Trung Bộ, Cục Khí tượng Thủy văn - Bộ Tài nguyên và Môi trường; Trường Đại học Công nghệ, ĐHQGHN.
Hệ thống giám sát tích hợp - cách tiếp cận liên ngành và hiện đại
Tại hội thảo, PGS.TS. Trần Ngọc Anh, Giám đốc Trung tâm, Thư ký đề tài, đã giới thiệu chi tiết cấu trúc và định hướng nghiên cứu của đề tài. Theo đó, hệ thống giám sát sẽ được thiết kế theo hướng tích hợp các công nghệ tiên tiến như viễn thám, mô hình vật lý, học máy (machine learning) và trí tuệ nhân tạo (AI). Mục tiêu là xây dựng một nền tảng dữ liệu thống nhất, có khả năng xử lý và hiển thị biến động dòng chảy, tải lượng bùn cát và xâm nhập mặn tại lưu vực sông Mã và sông Cả gần thời gian thực, phục vụ hiệu quả công tác cảnh báo sớm và vận hành công trình thủy lợi.
Đề tài hướng đến hai mục tiêu trọng tâm:
(i) Xác lập được cơ sở khoa học và giải pháp tích hợp các công nghệ tiên tiến để quan trắc, giám sát biến động dòng chảy và tải lượng bùn cát ảnh hưởng đến an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước cho lưu vực sông liên quốc gia;
(ii) Xây dựng và triển khai hệ thống xử lý dữ liệu tích hợp công nghệ quan trắc, giám sát gần thời gian thực (near real-time) về dòng chảy và tải lượng bùn cát ảnh hưởng đến an ninh nguồn nước và an toàn đập, hồ chứa nước cho lưu vực sông Mã, sông Cả.
Đông đảo đại diện các cơ quan quản lý nhà nước, viện nghiên cứu, các trường đại học và đơn vị chuyên môn tham dự hội thảo
Hội thảo đã thu hút sự tham gia của đại diện nhiều cơ quan quản lý nhà nước, viện nghiên cứu, các trường đại học và đơn vị chuyên ngành trong lĩnh vực khí tượng thủy văn, tài nguyên nước, thủy lợi, môi trường và công nghệ thông tin. Không chỉ là diễn đàn khởi động đề tài, sự kiện còn đóng vai trò cầu nối liên ngành, mở ra cơ hội hợp tác nghiên cứu và chuyển giao công nghệ giữa các bên.
Các báo cáo trình bày tại hội thảo tập trung vào các chủ đề như:
- Giới thiệu tổng quan Đề tài KC.14.04/21-30 và định hướng triển khai;
- Tổng quan các nguồn số liệu phục vụ Đề tài và khả năng tích hợp dữ liệu phục vụ giám sát biến động nguồn nước.
- Xác định các vị trí, yếu tố cần giám sát dòng chảy, tải lượng bùn cát và độ mặn trên lưu vực sông Mã, sông Cả.
Đại diện nhóm thực hiện đề tài phân tích các nguồn dữ liệu sẵn có và tiềm năng phục vụ công tác giám sát biến động dòng chảy, tải lượng bùn cát và chất lượng nước, cách đánh giá tính tương thích, khả năng kết nối, và giải pháp tích hợp đồng bộ các loại dữ liệu thông qua nền tảng tính toán và mô hình hóa hiện đại. Đây là bước then chốt để xây dựng một hệ thống giám sát linh hoạt, có khả năng phản ứng nhanh và cập nhật theo gần thời gian thực
Đại diện nhóm thực hiện đề tài giới thiệu kết quả phân tích và lựa chọn các vị trí cần thiết giám sát cũng như các yếu tố thủy văn quan trọng cần được theo dõi định kỳ hoặc liên tục tại hai lưu vực sông Mã và sông Cả. Cụ thể bao gồm: dòng chảy (lưu lượng, mực nước), tải lượng bùn cát và độ mặn tại các khu vực có nguy cơ xâm nhập
Với thời gian thực hiện kéo dài 36 tháng, đề tài KC.14.04/21-30 đặt nền móng cho một hệ thống giám sát tài nguyên nước tích hợp, có khả năng xử lý lượng lớn dữ liệu phức tạp, hỗ trợ hiệu quả công tác quy hoạch, quản lý và cảnh báo thiên tai. Đây không chỉ là bước tiến quan trọng về mặt khoa học – công nghệ, mà còn là nỗ lực cụ thể hóa mục tiêu bảo đảm an ninh nguồn nước quốc gia trong bối cảnh biến động toàn cầu.
Các chuyên gia đưa ra những nhận xét, góp ý cho đề tài
Hội thảo không chỉ là sự kiện khởi động cho một nhiệm vụ khoa học lớn, mà còn là điểm gặp gỡ giữa nghiên cứu và ứng dụng, giữa học thuật và thực tiễn. Những tri thức, giải pháp và công nghệ được chia sẻ tại sự kiện sẽ là tiền đề quan trọng để phát triển một hệ thống giám sát tài nguyên nước hiện đại, tích hợp và hiệu quả, góp phần đảm bảo an ninh nguồn nước và ứng phó với các thách thức môi trường trong tương lai.