Toán học: Chất xúc tác cho thịnh vượng và đổi mới bền vững

Chiều ngày 10/9/2025, tại Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN, Giáo sư Will Schilders, Chủ tịch Hội đồng Toán học Công nghiệp và Ứng dụng Quốc tế (ICIAM), giảng viên Đại học Công nghệ Eindhoven (Hà Lan), đã có bài giảng đại chúng với chủ đề “Mathematics: A Catalyst for Prosperity and Sustainable Innovation” (Toán học: Chất xúc tác cho thịnh vượng và đổi mới bền vững”). Bài giảng đã thu hút đông đảo cán bộ, giảng viên, sinh viên và học sinh quan tâm đến vai trò ứng dụng của toán học trong đời sống kinh tế - xã hội hiện đại.

Mở đầu buổi giảng, GS. Schilders nêu một hình ảnh gợi mở: “Giống như Hà Nội là giao điểm của truyền thống và đổi mới, toán học kết nối những khía cạnh đa dạng của xã hội - thường là một kết nối vô hình”. Ông trích dẫn lời của Lex Schrijver: “Toán học giống như oxy. Bạn không để ý đến nó khi nó có mặt - nếu nó không có, bạn sẽ nhận ra rằng bạn không thể thiếu nó”.

Giáo sư khẳng định rằng toán học không còn là ngôn ngữ của khoa học mà ngày càng trở thành động cơ thúc đẩy đổi mới, ra quyết định và chuyển đổi số. Ông nhấn mạnh: “Toán học không chỉ là một môn khoa học mà còn là yếu tố then chốt tạo nên một xã hội bền vững và thịnh vượng.” (“Mathematics is not just a science — it is the key enabler for a sustainable and prosperous society”).

Trình bày kết quả các nghiên cứu quốc tế, Giáo sư Schilder nêu những con số ấn tượng: các hoạt động có cường độ toán học cao đóng góp từ 9% đến 16% GDP ở nhiều nền kinh tế lớn. Cụ thể là:

• Tại Vương quốc Anh, các ngành hỗ trợ bởi toán học đóng góp £208 tỷ GVA, tương đương 10% lực lượng lao động và 16% GVA.

• Tại Pháp, toán học chiếm khoảng 15% GDP và 9% việc làm trong các ngành năng suất cao.

• Tại Hà Lan, khi tính cả tác động trực tiếp, gián tiếp và lan tỏa, toán học hỗ trợ 26% việc làm và 30% thu nhập quốc gia.

Những con số này cho thấy toán học không chỉ là lĩnh vực học thuật mà còn ảnh hưởng trực tiếp và mạnh mẽ đến tăng trưởng, việc làm và năng suất quốc gia.

Giáo sư Schilder còn phân tích cụ thể vai trò toán học trong các lĩnh vực then chốt:

• Dịch vụ tài chính: mô hình toán học là nền tảng của mô phỏng rủi ro, tối ưu hóa danh mục đầu tư, giao dịch thuật toán, điều chỉnh CVA/DVA và phát hiện gian lận bằng phương pháp phát hiện dị thường và suy luận Bayes.

• Logistics (hậu cần): lý thuyết xếp hàng, tổ hợp và mô hình luồng mạng giúp tối ưu hóa mạng phân phối phức tạp, giảm chi phí và tăng độ tin cậy dịch vụ - các tổ chức như PostNL và sân bay Schiphol ứng dụng trực tiếp các mô hình này.

• Viễn thông: toán học là “bảo kê vô hình” cho xử lý tín hiệu, phân bổ băng thông và đảm bảo tính toàn vẹn dữ liệu trong triển khai 5G và phát triển hướng tới 6G.

• Phát triển bền vững: mô phỏng khí hậu, tối ưu hóa hệ thống năng lượng tái tạo và thiết kế cơ sở hạ tầng kiên cố đều dựa vào mô hình toán học. Ví dụ ở Hà Lan, mô hình toán học đã dẫn tới việc thiết kế lại tiêu chuẩn chiều cao đê, tiết kiệm 4,3 tỷ euro đồng thời nâng cao an toàn chống lũ.

Giáo sư nhấn mạnh toán học là trái tim của khoa học tính toán và tính toán hiệu năng cao (HPC): phát triển phương pháp số (từ đại số tuyến tính số đến đa tỉ lệ và lượng hoá bất định) đã thúc đẩy năng lực mô phỏng và xử lý dữ liệu hơn cả sự cải tiến phần cứng.

Trong khoa học dữ liệu, toán học cung cấp lõi phân tích cho mô hình dự báo, suy luận thống kê, giảm số chiều, và ra quyết định tối ưu trong điều kiện bất định. Với trí tuệ nhân tạo, toán học làm cả nền tảng lẫn “lương tâm” — đảm bảo các thuật toán giải thích được, ổn định và đáng tin cậy. Giáo sư kết luận sắc bén: “Real intelligence is needed to make artificial intelligence work.” — tức là cần trí tuệ thực thụ để trí tuệ nhân tạo vận hành hiệu quả, an toàn và công bằng.

Từ những phân tích và ví dụ, Giáo sư Schilders nhấn mạnh ba nhiệm vụ cấp thiết: kết nối chặt chẽ giữa học thuật và doanh nghiệp, bồi dưỡng nhân lực toán học chất lượng cao, và tăng cường vai trò của toán học trong chính sách công, giáo dục và chiến lược đổi mới quốc gia. Buổi giảng là một lời mời suy ngẫm về cách thức xây dựng những cây cầu ấy để xã hội hưởng lợi từ chuyển động toàn cầu đặt toán học vào trung tâm phát triển tương lai.

Buổi bài giảng đại chúng lần này đã để lại ấn tượng mạnh mẽ với nhiều người tham dự. Bạn Nguyễn Vỹ Thanh Quang, học sinh lớp 11A3 Toán, Trường THPT Chuyên Khoa học Tự nhiên, cho biết buổi học đã giúp củng cố kiến thức và mở rộng tầm nhìn ứng dụng toán học trong cuộc sống.

Bạn Ngô Quý Đăng, cựu sinh viên Tài năng Toán học K67, Khoa Toán - Cơ - Tin học, Trường ĐHKHTN, hiện đang theo học chương trình thạc sĩ tại Trường Đại học Sư phạm Paris - ENS (CH Pháp), chia sẻ: với những ngôn từ gần gũi, Giáo sư trình bày đơn giản, dễ hiểu nhưng vẫn làm rõ các ứng dụng sâu rộng của toán học. Đăng đánh giá những chương trình như thế này giúp em và các bạn được truyền thêm nhiều cảm hứng và khẳng định vị thế “hot” của ngành toán trong thời điểm hiện nay.

Buổi giảng của Giáo sư Will Schilders đã không chỉ truyền tải kiến thức chuyên sâu mà còn khơi dậy trao đổi thực tiễn, mở ra hướng hợp tác và phát triển năng lực toán học — yếu tố then chốt cho một xã hội đổi mới, bền vững và thịnh vượng.

• Tags: